Historia parafii

Parafia Zakrzew jest jedną z nielicznych parafii w Diecezji Radomskiej, która prawie przez sześć wieków pozostawała w terytorialnym stanie pierwotnym. Jej północna granica jest oparta na rzece Radomce, od zachodu graniczy z parafiami Jarosławice i Przytyk, a od południa i wschodu z dawną parafią Cerekiew- z której powstały parafie: Cerekiew, Dąbrówka i Bielicha.

Badania archeologiczne przeprowadzone na tych ziemiach wskazują na pierwsze osadnictwo już w X w. przed naszą erą. Przez kolejne wieki tereny te, mocno zalesione, były własnością królewską i książęcą. Na przełomie XI i XII w. Zaczęło się rozwijać osadnictwo rycerskich rodów: Gryfitów, Awdańców, Odrowążów, Firlejów i innych.

W czasach rozbicia dzielnicowego Ziemia Radomska, a więc i ziemie zakrzewskie stanowiły północną część Księstwa Sandomierskiego. W okresie panowania Piastów powstało na tych terenach szereg grodzisk, wokół których zakładano osiedla rolnicze -- później wsie na prawie średzkim czyli polskim. Dokument z 1330 roku informuje, że biskup krakowski za wolą Władysława Łokietka nadaje wsiom :Cerekiew, Mleczków, Zatopolice i Zakrzów prawo magdeburskie czyli niemieckie. Ziemie na wschód od Radomia należały do króla, np. Jedlnia, Jastrząb. Do duchowieństwa należały obszary na południe np. Skaryszew. Część północna i zachodnia znajdowała się w rękach szlachty. Te ziemie pod względem osadnictwa rozwijały się najintensywniej. Wzrastała liczba wiernych Kościoła Katolickiego. I tak, dla zaspokojenia ich potrzeb duszpasterskich 1 sierpnia 1417 roku został erygowany pierwotny kościół w Zakrzewie, ufundowany przez niejakiego Andrzeja herbu Lewart, którego nazwisko nie zostało wymienione, a który był synem Spytka Kolczka- prawdopodobnie pierwszego właściciela Zakrzewa, pełniącego w latach 1387-1399 funkcję podczaszego wojewody sandomierskiego. Mimo, że żaden dokument o tym nie mówi wprost, to uważa się, że w momencie ufundowania i erygowania kościoła została równocześnie erygowana parafia p.w. Św. Jana Chrzciciela.

Jeśli chodzi o ADMINISTRACJĘ KOŚCIELNĄ, to ziemie te należały od początku do diecezji krakowskiej, a w węższym zakresie do utworzonego w 1771 roku archidiakonatu radomskiego. W XV wieku zaczęto jego terytorium nazywać dziekanią kielecką. Powstało wtedy wiele nowych parafii. W końcu XVI w. dziekania kielecka liczyła już trzy dekanaty, a jeden z nich radomski oprócz Zakrzewa obejmował jeszcze 13 innych parafii. Parafia Zakrzew składała się z następujących wsi: Zakrzów, Wola Zakrzewska, Oblas, Gulin Stary, Wola Gulińska, Gulin Kaszowski. W 1747 roku 13 grudnia odbyła się ostatnia wizyta kanoniczna biskupa krakowskiego.

Po rozbiorach, na przełomie XVIII i XIX dokonano reorganizacji terytorialnej Kościoła Katolickiego. W 1805 r. powstała diecezja kielecka z Kielcami, Radomiem i Sandomierzem. Cały jej obszar należał do zaboru austriackiego. Po wojnach napoleońskich i po Kongresie Wiedeńskim w 1815 r. granice większości diecezji nie pokrywały się z granicami administracyjnymi powstałego Królestwa Polskiego. Nastąpiła więc kolejna reorganizacja. W 1818 roku papież Pius VII zniósł biskupstwo kieleckie, a jego terytorium zostało podzielone pomiędzy diecezje krakowską, lubelską i nowoutworzoną sandomierską z siedzibą w Sandomierzu. Należał do niej region radomski. I tak parafia Zakrzew od 1819 r. znalazła się w dekanacie radomskim podmiejskim diecezji sandomierskiej. Po 162 latach, w 1981 r. nowo mianowany biskup Edward Materski zmienił nazwę na sandomiersko-radomską, a w 1983 r. zniósł istniejące dekanaty radomski miejski i podmiejski, tworząc jednocześnie 4 nowe: Radom Południe, Północ, Wschód i Zachód, w której znajduje się parafia Zakrzew. 25 marca 1992 r. Ojciec Święty Jan Paweł II utworzył 13 nowych diecezji i określił ich nowe granice. Powstała diecezja sandomierska i radomska, którą podzielono na 23 dekanaty. Parafia Zakrzew pozostała w dekanacie Radom Zachód.

WŁAŚCICIELE ZAKRZEWA

Kiedy w 1417 r. był erygowany kościół, jak już wspomniano, właścicielem Zakrzewa był Andrzej herbu Lewart. Choć nie znamy jego nazwiska, wiadomo, ze miał dwóch synów Andrzeja i Jana, którzy musieli dobrze zarządzać swoim majątkiem, skoro jak podają dokumenty, byli bardzo hojnymi ofiarodawcami. Zakrzew leżał przy szlaku handlowym z Rusi do Wielkopolski. Często gościł bogatych kupców. Wzrosło jego znaczenie. Zmieniali się właściciele. Kolejno Zakrzowscy, Tynieccy, a na przełomie XV i XVI wieku zacny i znany w regionie ród Podlodowskich herbu Janina. Byli właścicielami Przytyka, pełnili wiele zaszczytnych funkcji państwowych. W 1508 r. jeden z nich Feliks odziedziczył Zakrzew, po 60 latach bracia Jan i Wojciech. Jan --kanonik krakowski, przekazał go swojemu bratankowi, Grzegorzowi- staroście radomskiemu, a ten swojemu bratu Janowi Podlodowskiemu, ojcu Doroty, późniejszej żony Jana Kochanowskiego. W połowie XVI w. okazało się, że Podlodowscy musieli pożyczyć kolosalną sumę pieniędzy od Kacpra i Piotra Kochanowskich. Jako zastaw hipoteczny oddali swój majątek w Przytyku, a także wsie Sułków, Zakrzew i Zakrzewską Wolę. W tym czasie w Jedlińsku, w wyniku rozwoju na tych terenach prądów reformacji, powstała szkoła ariańska. Studiowali w niej Podlodowscy I Kochanowscy. Zagorzałym zwolennikiem reformacji był wspomniany nuż Jan Podlodowski, który w 1570 r. zmienił kościół parafialny na zbór, sprowadził do wsi pastora, proboszcza usunął z parafii i zawładnął jego włości. Protestantyzm jednak długo się nie ostał. Na przełomie XVI i XVII wieku powrócił do Zakrzewa proboszcz i wraz z ówczesnym właścicielem postanowili rozebrać zniszczony kościół i wznieść nowy. Ufundował go w 1612 r. Jerzy Podlodowski. Podczas potopu szwedzkiego wojska Karola Gustawa spaliły Zakrzew. Podupadły majątek w 1658 r. kolejny Podlodowski ofiarował Zakrzew żonie Grzegorza Kochanowskiego i od tej pory właścicielami wsi pozostawali Kochanowscy. Pieczołowicie gromadzone przez nich dobra, po niemal 200 latach zostały jednak powoli wyprzedawane. W 1838 r. Zakrzew kupili Suscy, ci sprzedali go Grodzińskim, zaś ostatnimi właścicielami aż do reformy rolnej 1945 r. była rodzina Herniczków.

KOŚCIÓŁ

Pierwszy budynek kościoła był drewniany, wystawiony w 1417 r. Nie był konsekrowany. Posiadał jedynie „aprobatę" udzieloną 140 lat później przez biskupa krakowskiego Andrzeja Zebrzydowskiego. Z biegiem lat modrzewiowa budowla ulegała niszczeniu, zwłaszcza wtedy gdy mieścił się w niej zbór kalwiński. Wobec powyższego, kolejny dziedzic Zakrzewa, Jerzy Podlodowski wystawił w 1612 r. nową drewnianą świątynię, która przetrwała 164 lata.

W połowie XVIII wieku ówczesny proboszcz parafii Zakrzew ks. Łukasz Falkiewicz zwrócił się z prośbą do biskupa krakowskiego Kajetana Sołtyka o pozwolenie na rozebranie zrujnowanego kościoła w zamian za zobowiązanie wzniesienia nowego. 19 kwietnia 1770 r. rozpoczęto budowę nowej świątyni, fundatorami której byli Stefan Ksawery wraz z małżonką Ludwiką z Kruszyńskich Korwinowie Kochanowscy --kolejni dziedzice Zakrzewa. Wybudowany w stylu późnego baroku sakralnego z kamienia i cegły, kryty dachówką został tylko poświęcony w 1776 r. przez Andrzeja Ziółkowskiego, dziekana radomskiego. Zachował także wezwanie św. Jana Chrzciciela. Na szczycie budynku znajdowała się wieżyczka z sygnaturką. Kościół zachował do dziś pierwotną formę architektoniczną. Na swoją konsekrację czekał aż 146 lat. Dokonał jej biskup sandomierski Paweł Kubicki 16 sierpnia 1922 r. podczas wizytacji pasterskiej parafii. W protokóle wizytacji ksiądz biskup napisał:" Nikt z najstarszych parafian Zakrzewa, która obecnie liczy jako parafia 2250 dusz nie słyszał, że był tu kiedykolwiek Biskup".

Kościół wybudowany z trwałego budulca przez wiele dziesięcioleci służył parafianom w niezmienionym stanie. Ale z protokółu z wizytacji dziekana radomskiego z 1818 r. można się dowiedzieć, że należało wymienić okna, dobudować sufit, zreperować wieżyczkę i wystawić dzwonnicę. 10 lat potem okazało się, że jest konieczne wymienić zniszczoną zupełnie ceglaną posadzkę. Rozebrano więc wieżyczkę a nad prezbiterium dobudowano sufit. W połowie XIX w. niezwykle energiczny proboszcz ks. Franciszek Słapczyński przeprowadził generalny remont układając posadzkę z kamienia ciosowego, odnawiając prezbiterium, ołtarze i ambonę. Wszystko to było możliwe dzięki wyjątkowej hojności mieszkańców parafii. Jego następca ks. Adolf Machnicki wymienił dachówkę na blachę, wybudował powtórnie wieżyczkę na szczycie kościoła, zmodernizował inne budynki kościelne. Kolejny gruntowny remont przeprowadzono w 1902 r. za sprawą proboszcza Kacpra Zielonki. Pomalowano wnętrze, boczne ściany przykryto dębową boazerią, w prezbiterium wybudowano dwie stalle, wykuto schody na ambonę, pomalowano blachę na dachu. Na szczęście wszelkie działania zbrojne oszczędziły budynek świątyni. Kolejne remonty były wymuszone stratami wywołanymi różnymi klęskami żywiołowymi: burzami, gradobiciem, itp.

W 1921 r. proboszczem parafii został ks. Józef Kaczmarzyk. W czasie jego kadencji odbyły się dwie wizytacje biskupie, z okazji których kościół był odrestaurowany.